«باغ نظر» در جنوب ارگ كريم خاني واقع شده است. از سمت ميدان شهرداري ديروز و ميدان شهداي امروزي شيراز به سمت باغ نظر كه ساختمان زيباي «كلاه فرنگي» را در دل خود جاي داده است مي رويم.
صداي فروشندگان كتاب هاي دست دوم فضاي اطراف موزه را پرهياهو ساخته است. ساختمان «كلاه فرنگي» جايگاه موزه پارس شيراز است، اين باغ كه اكنون وسعت زيادي ندارد در روزگار زنديه يكي از باغ هاي بزرگ شيراز بوده و از نظر اصول هندسي باغ سازي ايراني حرف هاي زيادي را براي گفتن داشته است.
به گفته كارشناسان ميراث فرهنگي در زمان هاي دور به دستور كريم خان زند آن را بهسازي و بازسازي كرده اند و انواع مركبات بويژه نارنج و درختان سرو و كاج را در آن غرس كرده اند.
پس از گذشتن از در نرده اي كرم رنگ كه ارمغان زمان معاصر است و پس از پيمودن ۵ پلكان سنگي كه ردپاي گذشت زمان را بر چهره دارد به محوطه باغ كريم خاني يا همان باغ نظر وارد مي شويم.
از آنجا كه اين باغ در گذشته در مركز شيراز قرار داشته و نظرگاه عمومي محسوب مي شده آن را باغ نظر ناميده اند. وارد محوطه باغ مي شويم، عمارت كلاه فرنگي در كانون باغ قرار دارد و در ۴ جانب آن چهار حوض طويل سنگي وجود داشته كه به گفته كارشناسان هنگامي كه خيابان جلوي باغ (محل زيرگذر كنوني خيابان زند شيراز) را از ميدان شهرداري به سمت خيابان دروازه سعدي شيراز مي كشيدند، بخشي از باغ همراه با حوض بزرگ شمالي ويران شده كه سنگ هاي آن را به حافظيه بردند و با آن ۲ حوض كوچك تر در حياط حافظيه ساختند.
عمارت «كلاه فرنگي» در زمان زنديه براي پذيرايي از سفيران خارجي و مراسم سلام هاي رسمي و جشن هاي مورد استفاده بوده و پس از فوت كريم خان زند جسد وي را در شاه نشين شرقي اين عمارت بي نظير به خاك سپردند، جسدي كه بعدها «آقامحمدخان قاجار» استخوان هايش را در آورد و در زير پلكان كاخ گلستان تهران مدفون كرد.
با گذشتن از پشت عمارت و قدم گذاشتن بر سنگ فرش هايي كه ديگر چيزي به پايان عمرشان باقي نمانده به سمت جنوب عمارت مي رويم. در ورودي موزه پارس يا همان عمارت كلاه فرنگي در ضلع جنوبي بنا قرار دارد، اين عمارت به صورت هشت ضلعي ساخته شده و اين بنا كه جلوه گاه هنرمندي هاي زمان شاه زند است در سطحي نزديك به يك نيم متر بالاتر از سطح باغ قرار دارد.
نماي خارجي اين عمارت از ۸ اسپر كاشيكاري در بالاو پايين و ۸ لچكي در ميان اسپرها شكل گرفته است. در بالاي در ورودي، كاشيكاري زيبايي كه شامل صحنه به تخت نشستن حضرت سليمان و منظره شكارگاه است ديده مي شود. فضاي خارجي بنا به وسيله ۴ پلكان سنگي كه از سنگ يكپارچه مرمر و در۴ طرف عمارت ساخته شده با فضاي داخلي مرتبط است.
پس از در ۴ پلكان سنگي و بلند در ضلع جنوبي كه از سنگ يكپارچه حجاري شده وارد راهرو مستطيل شكل كوچكي مي شويم كه سفيدكاري ديوارها خبر از مرمت تازه اين فضا را مي دهد، از در چوبي منبت كاري شده اي وارد فضاي اصلي موزه مي شويم. فضاي داخلي بنا داراي ۴ شاه نشين و ۳ اتاق در زاويه و يك راهرو ورودي است، ازاره هاي ورودي بنا تغيير رنگ داده و قطعاتي از اين ازاره هاي افتاده است.
وسط فضاي داخلي بنا حوض هشت ضلعي از سنگ مرمر قرار دارد و در بالاي آن گنبد بزرگي با مقرنس هاي گچي و نقاشي هاي گل و مرغ و بوته تزئين شده كه چشم هر بيننده اي را مي نوازد. در ۴ جانب بنا
۴شاه نشين همانند صليب ساخته شده و در هر شاه نشين طاقچه هاي زيبايي قرار دارد كه بر روي آنها نقاشي هاي زمان زنديه ديده مي شود.
در ضلع جنوبي عمارت يكي از ۳ اتاق بنا به دفتر موزه و ديگري به انبار و سومي به محل نمايش اشياي عتيقه اختصاص داده شده كه استفاده اداري از اين اتاق ها شكل و شمايل اتاق را تغيير داده و برخي از كاشيكاري ها و تزئينات ديوارها در حال فروريزي است.
نقاشي هاي شاه نشين ها شامل صحنه جنگ نادرشاه افشار و محمدشاه هندي، صحنه ديدار شيخ صنعان و دختر نصراني، تصوير درس دادن سعدي به پسر و دختر اتابك، تصوير ديدار يوسف و زليخا، عكس بزرگ بر روي پارچه كه شامل تصوير بزرگ
كريم خان زند در حال كشيدن قليان و... مي شود.
سرپرست موزه پارس با بيان اينكه عمارت كلاه فرنگي در سال ۱۳۱۳ خورشيدي رسماً به موزه پارس تبديل شده مي گويد: پس از سقوط زنديه و تثبيت دولت قاجار اين عمارت مورد تعرض جدي قرار گرفت و بخش عظيمي از تزئينات و نقاشي هاي آن از بين رفت. وي در ادامه اضافه مي كند: عمارت كلاه فرنگي چند سالي متروك ماند و در زمان پهلوي اول به عنوان حوزه نظام وظيفه مورد بهره برداري قرار گرفت.
عليرضا قلي زاده با اشاره به اينكه تاريخ تاسيس موزه و تعميرات آن از سوي نوراني وصال به شعر سروده شده و با خط ثلث استاد امرالكتاب روي كاشي و در حاشيه راهروي ورودي موزه نقش شده عنوان مي كند: در خلال مرمت بنا نقاشي هاي سقف گنبد اصلي و بزرگ بنا و شاه نشين ها از سوي «استاد باقر جهانميري» به همان سبك دوره زنديه نقاشي و بازسازي شده و ۲ بخش ديگر بنا به دليل فوت استاد در حالت زيرسازي شده و نيمه تمام باقي مانده است.
اين مسئول همچنين اظهار مي دارد: در سال ۱۳۵۴ به منظور مشخص شدن نقاشي هاي دوره زنديه سقف شاه نشين شمالي كه در دوره قاجار گچ گرفته شده بود لايه برداري شد و بخشي از نقاشي هاي دوره زنديه آشكار شده اما به دليل آسيب ديدگي شديد نقاشي بقيه سقف بنا به همان شكل، باقي مانده است.
در بخش هاي مختلف عمارت كلاه فرنگي نقاشي ها و اسليمي ها چشم را مي نوازند اما ازاره ها و حاشيه هاي ورودي بنا در حال تخريب و فروريختن هستند.
كف مرمرين بنا با ترك هاي بزرگي كه بر چهره دارد چشم به راه مرمت و بازسازي دوباره بوده و ازاره هاي جانبي بنا در معرض آسيب جدي قرار دارند، در بخش شاه نشين شرقي بنا، كاشيكاري هاي زيبايي وجود دارد كه بر اثر رطوبت صعودي رنگ برخي از كاشي هاي يشمي افتاده و چهره جديدي را به نماي شاه نشين داده است.
در بخش هاي گوناگون موزه، قرآن هاي نفيس خطي، ظروف سفالي دوره هاي پيش از اسلام، سلجوقيان و صفويان، شمشير شخصي و قليان ميناكاري فلزي( از جنس طلاو نقره) كريم خان زند، تعدادي تابلو هاي نفيس نقاشي، قرآن هاي خطي و قرآن معروف «هفده مني» و... در قالب قفسه ها و ويترين هاي چوبي به چشم مي خورد.
چيدمان اشياي عتيقه و نفيس موزه پارس از نظم خاصي پيروي نمي كند و در يك آشفتگي خاصي به ديدار علاقه مندان خود مي روند.
به اميد آن روز كه صداي دستفروشان و فروشندگان دوره گرد خوش آمدگوي بازديدكنندگان باغ نظر حاكم شيراز نباشد و ارزش آثار باستاني در ميان هياهوي غريب زندگي مدرن امروزي گم نشود.
باغ نظر و عمارت كلاه فرنگي در سال ۱۳۱۴ هجري شمسي در فهرست آثار ملي ثبت شده است.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر